Hekellaan 2 : Manege
architect: M. Onnen
bouwjaar: 1900
Voormalige Manege (tijdelijk huisvesting museum Kruithuis).Sinds 1788 bezat het militaire garnizoen in 's-Hertogenbosch een overdekte rijloods. Deze bevond zich eerst ten zuiden van de Sint Catrienkerk en werd in 1900 vervangen door de nieuwe militaire manege aan de Hekellaan. Op deze plek achter de stadswal bevond zich tot dusver een open rijbaan voor de cavalerie, die na de bouw van de naastgelegen Rijks-HBS (Hekellaan 4) werd verhuisd naar de overzijde van de Hekellaan. Het ontwerp voor de nieuwe overdekte rijloods was van ingenieur-kapitein M. Onnen (zie ook poortgebouw Citadel). De bakstenen gevels zijn voorzien van pilasters. Inwendig was het gebouw uiteraard nauwelijks onderverdeeld omdat zich hier immers het rijvlak bevond. Aan de voorzijde bevond zich een klein portaal en enkele bergingen. Daarboven een kleine tribune en een verwarmbare officierskamer. Opmerkelijk zijn de ranke ijzeren Polonceau-spanten in de kapconstructie.
Erfgoed 's-Hertogenbosch
Achter de voorgevel
Manege
door Henny Molhuysen|
Drie gebouwen aan de Hekellaan en het Nachtegaallaantje worden bedreigd door nieuwbouwplannen voor een concertzaal. Het rijksmonument 'Stedelijk Gymnasium' zal wel gespaard blijven. Maar hoe staat het de vroegere Rijks HBS en de manege? Laten we eens een kijkje nemen achter de voorgevel van Hekellaan 2. Het terrein van de Hekellaan tot aan de Binnendieze was eens een wei van het Baselaarsklooster. Nadat de kloosterlingen in de zeventiende eeuw verdwenen waren, werd het terrein een bleekveld, dat toebehoorde aan een washuis. Tot in de negentiende eeuw bleef dit terrein deze funktie behouden. Bebouwing vond pas aan het eind van die eeuw plaats. De wasinrichting van Verhasselt verdween toen. 's-Hertogenbosch was in in de vorige eeuw een garnizoensstad. Vele militairen bewoonden de kazernes in de Bossche binnenstad. Er waren ook stallen voor de cavallerie. Regelmatig moesten deze paarden oefenen. Deze oefeningen, bijvoorbeeld het trekken van kanonnen, vonden voor een belangrijk deel plaats in de open lucht. Maar er was ook een overdekte manege, op het Kruisbroedershof. Deze was echter flink in verval geraakt en in 1900 werd er een nieuwe overdekte rijbaan gebouwd aan de Hekellaan. Als er oefeningen in de openlucht plaats moesten vinden, gebeurde dit aan het begin van de Pettelaarseweg. Er werd niet alleen geoefend om de paarden nauwkeurig orders te laten opvolgen. Er werden ook kunstjes gedaan. Kunstrijden met een paard en schermoefeningen vonden er plaats. Wachtmeester Van Gils - ruim tweehonderd kilo zwaar - sprong er met een wipplank over zes paarden heen! In de twintiger jaren verdwenen de paardenstallen uit de Bossche binnenstad. Op de plaats van de stallen aan de Parade kwam in 1935 een schouwburg van de Sociëteit Casino. De gebruikers van de manege waren er dus niet meer; er moest een andere bestemming voor gevonden worden. En juist in die tijd, in 1935, vierde de stad haar 750-jarig bestaan. De Bossche burgemeester Van Lanschot was inventief in het bedenken van attracties om niet alleen Bosschenaren feest te laten vieren, maar tevens om toeristen naar 'zijn' stad te halen. De zogenaamde Casinotuin en de Hekellaan werden tot feestterrein ingericht en ook de manege kreeg er een rol. Weliswaar was juist de nieuwe schouwburg geopend, maar tijdens de feesten zou hier het middeleeuws Beatrijs worden opgevoerd. Na de feesten werd het een overdekte tennishal, zodat deze sporters ook bij slecht weer een balletje konden slaan. Aan deze activiteiten kwam tijdens de Tweede Wereldoorlog een einde. Het gebouw werd opslagplaats en bleef deze funktie nog lamg houden. Tijdens de Watersnoodramp van 1953 vonden er kledinginzamelingen plaats en tien jaar later kreeg de voormalige manege één van haar vroegere funkties terug: het werd een sporthal. Toen de hal opnieuw leeg kwam te staan sprong het MBO-college voor het gebouw in de bres; er kwamen schoollokalen in. Als over enige tijd het MBO de beschikking krijgt over de vm. Willem II-kazerne, komt de overdekte rijbaan weer leeg. Wordt dan het bijna een eeuw oude gebouw gebouw gesloopt? Of moet er weer inventief naar een nieuwe gebruiker worden gezocht? Het pand staat op de lijst van 'markante gebouwen', maar of dat voldoende is om aan de slopershamer te ontsnappen? |
Brabants Dagblad donderdag 11 november 1993
Bossche monumenten
Overdekte militaire rijloods
door Ed HupkensAan de Hekellaan nummer 2 staat een bijzonder militair bouwwerk: een voormalige, overdekte rijbaan of binnenmanege. Deze werd gebruikt door de cavalerie en later de bereden artillerie.
.jpg "body=[<b>Beschrijving:</b> Voormalige militaire manege<br><b>Datering:</b> 20 maart 1933<br><b>Fotograaf:</b> Fotopersbureau Het Zuiden<br><b>Nummer:</b> 0001454<br><b>Bron:</b> Afdeling Erfgoed 's-Hertogenbosch (AEH)]") De voormalige militaire manege aan de Hekellaan 2. Anno 1933. Foto: Stadsarchief.Opgetrokken uit baksteen in neo-renaissance bouwstijl, meet de eenlaagse manege op een rechthoekig grondplan 44 bij 20 meter. Ze heeft een zadeldak, belegd met bitumen als vervanging voor de oorspronkelijke blauwe kruispannen. Het gebouw is negen traveeën lang en drie breed. Lisenen scheiden de traveeën in de langsgevel, op de hoeken zijn gemetselde pilasters met verdiepte velden aangebracht. Beide zijn voorzien van profielstenen. Elk travee is voorzien van een rechtgesloten venster met hardstenen onderdorpel en dito aanzet- en sluitstenen. De westgevel heeft in de middentravee een toegangspoort. De oostgevel heeft een eenlaagse aanbouw uit latere tijd. De daklijst rust op klossen. Beide eindgevels hebben een segmentbooglijst. De kopgevel heeft een gestuukte deuromlijsting met daarboven een gepaard boogvenster, omsloten door een gemetselde rondboog. Onder de vensters zijn luiken aangebracht, die toegang gaven tot bergplaatsen. Inwendig was het pand nauwelijks onderverdeeld, omdat zich hier het rijvlak bevond. Aan de voorzijde bevond zich een klein portaal en enkele bergingen. Daarboven een kleine tribune en verwarmbare officiersruimten. Bergplaatsen, officierskamers en tribunes zijn inmiddels verwijderd. De kapconstructie bestaat uit een beschot van kraaldelen, gedragen door acht ranke, ijzeren Polonceau-spanten. De voormalige manege heeft cultuurhistorische waarde als herinnering aan het militaire verleden van de vestingstad 's-Hertogenbosch. Sinds oktober 2001 een rijksmonument. Na verschillende functies te hebben gehad, is veilinghuis Korst van der Hoeff nu in het pand ondergebracht. | 5 |
Stadsblad woensdag 19 augustus 2015 | 5
Rijksmonument
Hekellaan 2
InleidingDe voormalige militaire manege uit 1900 is gebouwd in Neo-Renaissance bouwstijl naar ontwerp van de Eerst Aanwezend Ingenieur (EAI) kapitein M. Onnen. Zij is gelegen aan de rand van het centrum van de stad, nabij de stadsomwalling. Zij is gebouwd voor de cavalerie van het garnizoen Den Bosch en diende als vervanging van de Oude Rijloods aan het Kruisbroeders-kerkhof. Vergelijkbare loodsen stonden ook elders in het land bijvoorbeeld in Leeuwarden. In later tijd zijn andere functies in het gebouw onder gebracht, waaronder een sport- en feestzaal en een schoolgebouw.OmschrijvingDe eenlaags manege op rechthoekig grondplan meet 44 bij 20 meter en is opgetrokken uit machinale baksteen. Zij heeft een zadeldak, belegd met bitumen als vervanging voor de oorspronkelijke blauwe kruispannen. Het gebouw is negen traveeën lang en drie breed. De traveeën in de langsgevel worden van elkaar gescheiden door lisenen en op de hoeken zijn gemetselde pilasters met verdiepte velden aangebracht. Beide zijn voorzien van profielstenen. Elk travee is voorzien van een rechtgesloten venster met hardstenen onderdorpel en dito aanzet- en sluitstenen. De ramen hebben een driedeling met zesruits schuiframen, geflankeerd door halve zesruits ramen. De westgevel heeft in de middentravee een toegangspoort. De oostgevel heeft een eenlaags aanbouw uit later tijd, waarvoor vijf vensters zijn gewijzigd. De daklijst rust op klossen. Het pand heeft een gemetselde plint rondom. Beide eindgevels hebben een segmentbooglijst. De kopgevel heeft een gestucte deuromlijsting met daarboven een gepaard boogvenster, omsloten door een gemetselde rondboog. De boogvensters zijn voorzien van rechtgesloten zesruits schuiframen en blinde boogtrommels met polychrome tegels. Aan beide zijden van de toegang zijn vergelijkbare vensters aangebracht. Onder de vensters zijn luiken aangebracht, die toegang gaven tot de bergplaatsen. Ook de drie traveeën van de achtergevel zijn voorzien van vergelijkbare gepaarde rondboogvensters, met blinde boogtrommels in de middelste travee. De ramen zijn voorzien van een roedenverdeling. In het interieur zijn de bergplaatsen, de officiersruimten en de tribunes verwijderd. Verder is het interieur ongewijzigd. De kap bestaat uit een beschot van kraaldelen, gedragen door acht ijzeren Polonceau-spanten.WaarderingDe voormalige manege is van algemeen belang. Zij heeft cultuurhistorische waarde als herinnering aan het militair verleden van de vestingstad 's Hertogenbosch en goed voorbeeld van het type militaire rijloods. Zij heeft architectuurhistorische waarde als exponent van Neo-Renaissance bouwkunst en vanwege haar oorspronkelijke vormgeving. Het is voldoende gaaf behouden en zeldzaam als voorbeeld van het type militaire rijloods. |
Rijksdienst voor de Monumentenzorg 2004Vestingwandelingen
|
Aan de Hekellaan staat een bijzonder militair bouwwerk, een overdekte rijbaan of binnenmanege. Deze werd gebruikt door de cavalerie en later de bereden artillerie die zijn stallen had aan de Parade waar nu het theater staat. Het straatje van de Casinotuin naar de Parade heet dan ook Cavaleriestraat. |
Artikelen
| 1993 |
Frans van GaalHier zit de dag- avond MEAO achter : fragmenten uit de geschiedenis van twee gebouwen
's-Hertogenbosch 3 (1993) 97-100
|
|
| 1993 |
Henny MolhuysenAchter de voorgevel : ManegeBrabants Dagblad donderdag 11 november 1993 (foto) |
|
| 2010 |
Wim HagemansVan manege naar veilighuisBrabants Dagblad dinsdag 19 januari 2010 (foto) |
|
| 2010 |
Robèrt van LithVeilighuis in manege stuit op verzetBrabants Dagblad donderdag 4 februari 2010 |
|
| 2011 |
Maria de GitDonkergroen energielabel voor Bosch RijksmonumentBossche Omroep zondag 4 december 2010 |
|
| 2012 |
ErwtenmanPlaquette KringBrabants Dagblad vrijdag 13 april 2012 | 28 |
|
| 2012 |
Michele van den HeuvelOnthulling Kring-plaquette ManegeKringNieuws 3 (2012) 15 |
|
| 2022 |
Veilinghuis verhuist: 'We zitten te krap in ons jasje'Veilinghuis Korst Van der Hoeff uit Den Bosch gaat verhuizen. Het monumentale gebouw aan de Hekellaan én het bedrijfspand aan de Grote Beer worden ingeruild voor bedrijventerrein De Rietvelden.
Robèrt van Lith | Brabants Dagblad, donderdag 25 augustus 2022 | Regio 3
|
Open Monumentendag
| 2015 |
Militaire Rijbaan : nu veilinghuis Korst van der HoeffSinds 1788 bezat het militaire garnizoen een overdekte rijloods. Deze bevond zich bij de Sint-Catharinakerk en werd in 1900 vervangen door de nieuwe manege aan de Hekellaan. Op deze plek achter de stadswal bevond zich een open rijbaan voor de cavalerie, die na de bouw van de naastgelegen Rijks-HBS (Hekellaan 4) werd verhuisd naar de overzijde van de Hekellaan. Het ontwerp voor de overdekte rijloods was van ingenieur-kapitein M. Onnen. Binnen bevond zich een groot rijvlak met aan de voorzijde een klein portaal en enkele bergingen. Daarboven een kleine tribune en een verwarmbare officierskamer. Opmerkelijk zijn de ranke ijzeren Polonceau-spanten in de kapconstructie.
Magazine Open Monumentendag (2015) 11
|
Raadsbesluiten
| 2010 |
Restauratie Hekellaan 2De raad wordt voorgesteld een budget van € 1.650.000,- beschikbaar te stellen voor het restaureren en inpandig aanpassen van het pand Hekellaan 2 (voormalig Militair Manege). Het pand heeft een hoge cultuurhistorische waarde. De intentie is om het pand een blijvende functie te geven als Veilinghuis.
B&W besluitenlijst 12 januari 2010
|
|
| 2010 |
Voorontwerpprojectbesluit Hekellaan 2Het college stemt in met het voorontwerpprojectbesluit Hekellaan 2. Dit projectbesluit maakt de restauratie en functiewijziging mogelijk voor het pand aan de Hekellaan 2. Het pand is een rijksmonument en is nu nog in gebruik voor tijdelijke huisvesting van het CBK en de kunstuitleen. Het pand wordt volledig gerestaureerd en verbouwd zodat het in zijn oude glorie kan worden hersteld. Het pand krijgt een functie als veilinghuis.
B&W Besluitenlijst 25 mei 2010
|
Adresboeken
Hekellaan 2
Grooten Hekel-laan E ongen. (????)
Grooten Hekel-laan 2 (1909)
| 1910 | Militaire rijbaan |
| 1919 | Militaire rijbaan |
| 1928 | Manége Veld Artie |
| 1948 | Gem. Tennishal (overdekt) |
Afbeeldingen
-
20 maart 1933
.jpg "body=[<b>Beschrijving:</b> Voormalige militaire manege<br><b>Fotograaf:</b> Fotopersbureau Het Zuiden<br><b>Datering:</b> 20 maart 1933<br><b>Nummer:</b> 0001454<br><b>Bron:</b> Afdeling Erfgoed 's-Hertogenbosch (AEH)]")
Bossche Encyclopedie |